Độ Ẩm Không Khí Là Gì? Độ Ẩm Lý Tưởng Là Bao Nhiêu?

Độ ẩm trong không khí là gì mà có thể khiến nhiều người cảm thấy nhiệt độ 30°C như 40°C? Đằng sau khái niệm vật lý tưởng chừng khô khan này là cơ chế ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng làm mát tự nhiên của cơ thể. Đồng thời cũng tác động đến năng suất lao động, sức khỏe và cả tâm trạng con người trong những ngày nắng nóng.

Độ ẩm không khí là gì?

Độ ẩm không khí là thuật ngữ dùng để chỉ lượng hơi nước có trong bầu khí quyển tại một thời điểm và địa điểm cụ thể. Đây là một thông số quan trọng trong khí tượng học, môi trường học và khoa học vật liệu.

Theo tính chất vật lý, hơi nước là trạng thái khí của nước, chúng luôn tồn tại trong không khí, mặc dù mắt thường không nhìn thấy. Lượng hơi nước này không chỉ ảnh hưởng đến cảm giác của chúng ta mà còn quyết định các hiện tượng khí tượng như mưa, sương mù và mây.

Độ ẩm không khí dùng để chỉ lượng hơi nước có trong bầu khí quyển

Độ ẩm là một trong những yếu tố chính cấu thành nên khái niệm “thời tiết”. Sự thay đổi nhỏ về độ ẩm có thể dẫn đến sự khác biệt lớn về nhiệt độ cảm nhận và sự thoải mái của con người.

Tại sao không khí có độ ẩm?

Không khí luôn chứa một lượng hơi nước nhất định do quá trình bay hơi và thoát hơi nước diễn ra liên tục trên bề mặt Trái Đất.

Nguyên nhân và nguồn gốc của độ ẩm không khí bao gồm:

• Sự bay hơi từ đại dương và mặt nước: Đại dương, sông, hồ và các vùng nước khác là nguồn hơi nước lớn nhất. Khi nhiệt độ tăng, nước chuyển từ trạng thái lỏng sang hơi và hòa vào không khí.
• Thoát hơi nước của thực vật: Thực vật thải ra một lượng lớn hơi nước qua lá trong quá trình quang hợp và sinh trưởng. Rừng mưa nhiệt đới là một nguồn độ ẩm khổng lồ.
• Hạn mức tối đa: Khả năng chứa hơi nước của không khí không phải là vô hạn. Lượng hơi nước tối đa mà không khí có thể chứa được gọi là điểm bão hòa. Điểm bão hòa này tăng lên khi nhiệt độ không khí tăng. Đây là lý do tại sao không khí nóng luôn có thể chứa nhiều hơi nước hơn không khí lạnh.
• Hoạt động của con người: Các hoạt động hàng ngày như tắm, nấu ăn, phơi quần áo và các quy trình công nghiệp cũng góp phần làm tăng độ ẩm cục bộ.

Không khí có độ ẩm có liên quan đến các hoạt động hàng ngày của con người

Phân loại độ ẩm không khí

Để mô tả một cách chính xác và toàn diện lượng hơi nước có trong khí quyển, các nhà khoa học sử dụng nhiều khái niệm khác nhau. Mỗi khái niệm có một ý nghĩa và ứng dụng riêng biệt, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về trạng thái của không khí. Dưới đây là ba khái niệm cơ bản và quan trọng nhất về độ ẩm không khí. 

Độ ẩm tương đối

Đây là chỉ số phổ biến nhất mà chúng ta thường nghe thấy trong các bản tin dự báo thời tiết. Đồng thời là thông số có ý nghĩa trực tiếp nhất đối với cảm nhận của con người. Độ ẩm tương đối là tỷ lệ phần trăm (%) giữa lượng hơi nước thực tế có trong không khí so với lượng hơi nước tối đa mà không khí đó có thể chứa được ở cùng một nhiệt độ.

Công thức: 

Độ ẩm tương đối (%) = (Lượng hơi nước thực tế / Lượng hơi nước tối đa ở nhiệt độ đó) x 100%.

Độ ẩm tương đối phụ thuộc rất nhiều vào nhiệt độ. Cùng một lượng hơi nước, nếu nhiệt độ tăng lên, khả năng chứa hơi nước của không khí tăng, dẫn đến độ ẩm tương đối giảm xuống và ngược lại. Đây là lý do buổi sáng thường có sương mù (nhiệt độ thấp, độ ẩm tương đối cao) và buổi trưa thì trời trong (nhiệt độ cao, độ ẩm tương đối giảm).

Độ ẩm tuyệt đối

Trong khi độ ẩm tương đối là một tỷ lệ, thì độ ẩm tuyệt đối là một đại lượng tuyệt đối về khối lượng. Độ ẩm tuyệt đối là tổng khối lượng hơi nước (thường tính bằng gam – g) có chứa trong một đơn vị thể tích không khí (thường là mét khối – m³). Đơn vị của nó là gam trên mét khối (g/m³).

Độ ẩm tuyệt đối cho biết lượng hơi nước hiện diện thực tế trong không khí, không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi nhiệt độ. Nó rất hữu ích trong các tính toán khoa học và kỹ thuật cần một con số chính xác về hàm lượng hơi nước.

Độ ẩm không khí tuyệt đối có thể gây mưa và lạnh

Chỉ số này không phản ánh trực tiếp cảm giác của con người. Một ngày 30°C với độ ẩm tuyệt đối 15g/m³ sẽ cho cảm giác khô ráo. Trong khi một ngày 15°C với cùng lượng hơi nước đó (15g/m³) lại có thể cho cảm giác rất ẩm ướt và lạnh.

Độ ẩm 100%

Đây là một trạng thái đặc biệt của độ ẩm tương đối và nó không có nghĩa là không khí đã biến thành nước. Độ ẩm 100% xảy ra khi lượng hơi nước thực tế trong không khí đã bằng đúng lượng hơi nước tối đa mà nó có thể chứa được ở nhiệt độ hiện tại. Lúc này, không khí đã đạt đến điểm bão hòa hơi nước.

Khi không khí đã bão hòa (đạt 100% RH), nó không thể nhận thêm bất kỳ phân tử hơi nước nào nữa. Nếu có thêm hơi nước được bổ sung hoặc nhiệt độ không khí giảm xuống (làm giảm khả năng chứa), lượng hơi nước dư thừa sẽ ngưng tụ lại thành thể lỏng.

Trạng thái này chính là nguyên nhân hình thành nên sương mù, sương đọng trên lá cây vào sáng sớm hoặc những giọt nước bám trên thành cốc nước đá lạnh. Nó cũng là điều kiện lý tưởng để hình thành mây và mưa.

Độ ẩm không khí cao tốt hay xấu?

Độ ẩm cao (thường trên 70%) là một con dao hai lưỡi, mang lại cả lợi ích lẫn tác hại tùy vào ngữ cảnh.

Tác hại khi độ ẩm quá cao

Khi độ ẩm trong không khí quá cao sẽ gây ra những tác hại sau đây:

• Sức khỏe: Tạo điều kiện lý tưởng cho nấm mốc, vi khuẩn, bọ bụi nhà phát triển, làm trầm trọng các bệnh về đường hô hấp (hen suyễn, viêm mũi dị ứng), bệnh ngoài da và gây cảm giác mệt mỏi, khó chịu.
• Đồ vật: Gây ẩm mốc quần áo, sách vở, đồ gỗ (cong vênh, mục nát), hư hỏng thiết bị điện tử.
• Cảm giác: Làm cơ thể khó thoát mồ hôi, gây cảm giác oi bức, ngột ngạt, bí bách dù nhiệt độ không quá cao.
• Kiến trúc: Làm bong tróc sơn tường, xuất hiện các vết ố vàng, nấm mốc trên tường và trần nhà.

Độ ẩm không khí cao có thể làm bong tróc sơn tường

Lợi ích khi độ ẩm ở mức phù hợp

Trường hợp độ ẩm ở mức phù hợp, khoảng 40 – 60% sẽ mang tới những lợi ích như sau: 

• Sức khỏe: Giúp da và niêm mạc đường hô hấp không bị khô, giảm nguy cơ nhiễm trùng, ngăn ngừa khô mắt và viêm họng.
• Thực vật: Cung cấp độ ẩm cần thiết cho cây trồng phát triển.
• Cảm giác: Tạo cảm giác dễ chịu, thoải mái, đặc biệt trong phòng có máy lạnh.

Độ ẩm không khí bao nhiêu là tốt?

Theo khuyến cáo của các tổ chức y tế và nghiên cứu môi trường trong nhà, độ ẩm tương đối lý tưởng cho sức khỏe và sự thoải mái của con người dao động từ 40% đến 60%.

• Dưới 40%: Không khí được coi là khô nên có thể gây khô da, ngứa, nứt nẻ môi, kích ứng họng, dễ bị tĩnh điện và làm virus cảm cúm dễ lây lan hơn.
• Từ 40% – 60%: Là mức độ lý tưởng nên sẽ hạn chế được sự phát triển của vi khuẩn, virus, nấm mốc. Từ đó bảo vệ sức khỏe đường hô hấp và làn da, giúp cơ thể thoải mái hơn. 
• Trên 60%: Không khí bắt đầu ẩm, nếu trên 70% được coi là cao và trên 80% là rất cao, tiềm ẩn nhiều nguy cơ về sức khỏe cũng như gây hư hại tài sản như đã phân tích.

Tác động của độ ẩm không khí đối với đời sống con người

Độ ẩm không khí tác động toàn diện, từ cảm nhận cá nhân đến sức khỏe cộng đồng và hoạt động kinh tế. Cụ thể như sau:

• Sức khỏe hô hấp và da: Độ ẩm thấp làm khô niêm mạc, giảm khả năng lọc của lông mũi, khiến các hạt bụi và mầm bệnh dễ xâm nhập vào phổi. Độ ẩm cao tạo điều kiện cho mạt bụi và nấm mốc phát triển mạnh, gây ra các cơn hen suyễn và phản ứng dị ứng.
• Sự thoải mái và hiệu suất làm việc: Khi độ ẩm cao, cơ thể khó thoát nhiệt qua mồ hôi bay hơi. Từ đó dẫn đến hiện tượng nóng bức và mệt mỏi, làm giảm khả năng tập trung và năng suất lao động. Hơn nữa, độ ẩm thấp có thể gây khó chịu và căng thẳng.
• Bảo quản tài sản: Độ ẩm cao gây hư hại thực phẩm, làm ẩm mốc quần áo, sách vở và làm giảm tuổi thọ của thiết bị điện tử do hơi nước ngưng tụ bên trong. Độ ẩm thấp làm hỏng các tác phẩm nghệ thuật, đồ cổ và các vật liệu hữu cơ.

Độ ẩm không khí quá cao có thể gây phản ứng dị ứng mũi

Cách khắc phục độ ẩm cao

Khi độ ẩm trong nhà vượt quá mức lý tưởng, bạn có thể áp dụng một số biện pháp hiệu quả sau:

• Sử dụng máy hút ẩm: Là giải pháp chủ động và hiệu quả nhất để kiểm soát độ ẩm trong không gian kín. Máy hút ẩm hoạt động bằng cách ngưng tụ hơi nước trong không khí thành nước và thải ra ngoài, giúp giảm độ ẩm nhanh chóng.
• Tăng cường thông gió: Mở cửa sổ, sử dụng quạt thông gió,đặc biệt ở nhà bếp, nhà tắm để không khí ẩm ướt được lưu thông và đối lưu với bên ngoài.
• Bật điều hòa ở chế độ Dry: Chế độ này trên máy điều hòa hoạt động tương tự một máy hút ẩm nhẹ, giúp lấy bớt hơi nước trong không khí mà không làm lạnh sâu.
• Hạn chế nguồn phát sinh ẩm: Đậy kín nắp nồi khi nấu ăn, sử dụng quạt hút mùi, phơi quần áo ở nơi thoáng gió hoặc dùng máy sấy, lau khô sàn nhà sau khi vệ sinh.
• Sử dụng chất hút ẩm tự nhiên: Để một ít vôi sống, than củi khô, muối hoặc bã cà phê trong các góc phòng, tủ quần áo để chúng hấp thụ bớt hơi nước.
• Trồng cây điều hòa độ ẩm: Một số cây trồng trong nhà có khả năng hút ẩm tốt như cây dương xỉ, thường xuân, lan ý.

Các câu hỏi liên quan

Dưới đây là giải đáp cho một số thuật ngữ và thắc mắc phổ biến về độ ẩm không khí mà bạn có thể tham khảo thêm: 

• Ký hiệu độ ẩm không khí là gì? Độ ẩm tương đối thường được ký hiệu là RH (viết tắt của Relative Humidity) hoặc đơn giản là ký hiệu φ (phi) trong các công thức vật lý.
• Đơn vị đo độ ẩm không khí là gì? Độ ẩm tương đối được đo bằng phần trăm (%). Độ ẩm tuyệt đối được đo bằng gam trên mét khối (g/m³).
• Độ ẩm không khí bao nhiêu là khô? Khi độ ẩm tương đối dưới 40%, không khí được coi là ở trạng thái khô. Dưới 30% là rất khô và có thể gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe và khó chịu.
• Độ ẩm không khí lý tưởng là bao nhiêu? Như đã đề cập, độ ẩm lý tưởng cho không gian sống và làm việc là từ 40% đến 60%. Trong đó, mức 45% – 55% thường được xem là tối ưu nhất cho sự thoải mái và sức khỏe.

Việc nắm rõ độ ẩm không khí là gì không chỉ là kiến thức khí tượng mà còn là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe và duy trì chất lượng cuộc sống. Việc đầu tư vào các thiết bị kiểm soát độ ẩm như máy hút ẩm và máy phun sương là giải pháp thông minh được nhiều người lựa chọn để bảo vệ sức khoẻ.