Gió Mùa Là Loại Gió Gì? Các Loại Gió Mùa Và Ảnh Hưởng Của Nó 

Khi nhắc đến gió mùa, nhiều người chỉ nghĩ đến những ngày trời trở lạnh. Nhưng ít ai biết rằng, đây là một trong những hiện tượng thời tiết quy mô lớn nhất và phức tạp nhất hành tinh. Để hiểu hơn về gió mùa và những ảnh hưởng của nó đến hoạt động đời sống, kinh tế, con người, mời bạn đọc theo dõi bài viết dưới đây. 

Gió mùa là loại gió gì?

Gió mùa là một hệ thống gió có quy mô lớn, đặc trưng bởi sự đảo chiều hướng gió rõ rệt theo mùa, thường là 180 độ giữa mùa hè và mùa đông. Khác với các loại gió thổi ổn định quanh năm như Tín phong, gió mùa hình thành chủ yếu do sự chênh lệch nhiệt độ, áp suất khí quyển giữa lục địa và đại dương. Chính sự luân phiên này đã tạo nên hai mùa khí hậu trái ngược là mùa mưa ẩm và mùa khô.

Gió mùa hình thành do sự chênh lệch nhiệt độ, áp suất khí quyển

Nguyên nhân hình thành gió mùa

Nguyên nhân cốt lõi sinh ra gió mùa là sự nóng lên và lạnh đi không đồng đều giữa đất liền và biển do khả năng hấp thụ và tỏa nhiệt khác nhau của chúng.

• Vào mùa hè: Lục địa nóng lên nhanh hơn, tạo ra các vùng áp thấp rộng lớn. Trong khi đó, đại dương mát hơn, hình thành các khu áp cao. Gió sẽ thổi từ biển, nơi áp cao vào đất liền – nơi áp thấp, mang theo hơi ẩm và gây mưa lớn. Đây là gió mùa mùa hạ, hay còn gọi là gió mùa Tây Nam.
• Vào mùa đông: Lục địa lạnh đi nhanh, trở thành các khu áp cao lạnh. Đại dương ấm hơn, hình thành vùng áp thấp tương đối. Gió sẽ thổi từ lục địa (áp cao) ra biển (áp thấp), thường khô và lạnh. Đây là gió mùa mùa đông, tức gió mùa Đông Bắc.

Đặc điểm nổi bật của khí hậu gió mùa

Khí hậu nơi có gió mùa hoạt động thường có những đặc trưng rất dễ nhận biết:

• Phân mùa rõ rệt: Bao gồm một mùa mưa và một mùa khô hoàn toàn trái ngược, ranh giới chuyển mùa thường rõ rệt.
• Lượng mưa tập trung: Hơn 70% tổng lượng mưa cả năm thường dồn vào mùa hè, khi gió mùa từ biển thổi vào.
• Chế độ nhiệt và ẩm biến động mạnh: Nhiệt độ và độ ẩm thay đổi đáng kể giữa hai mùa, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và sản xuất.

Lượng mưa thường dồn hết vào mùa hè, nhất là khi gió mùa thổi từ biển vào

Các loại gió mùa

Dựa trên hướng gió và tính chất, gió mùa chủ yếu được chia thành hai loại chính:

• Gió mùa mùa hạ: Hay còn gọi là gió mùa Tây Nam/Đông Nam, thổi từ biển vào đất liền, mang theo hơi ẩm, gây mưa lớn. Đây là nguồn cung cấp nước chính cho nông nghiệp.
• Gió mùa mùa đông: Gió mùa Đông Bắc thổi từ lục địa ra biển, thường khô và lạnh. Ở Việt Nam, khi đi qua biển, nó có thể trở nên ẩm ướt và gây mưa phùn cho miền Bắc.

Những nước nào có gió mùa hoạt động?

Gió mùa là đặc trưng của khu vực Nam Á, Đông Nam Á và Đông Á. Một số quốc gia điển hình chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất bao gồm:

• Ấn Độ, Bangladesh, Pakistan: Nơi có mùa mưa gió mùa đặc trưng và mãnh liệt nhất thế giới.
• Các nước Đông Nam Á: Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan, Myanmar, Philippines.
• Các khu vực khác: Một phần Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Gió mùa hoạt động chủ yếu ở khu vực Nam Á, Đông Nam Á và Đông Á

Gió mùa ở Việt Nam mang đặc trưng gì?

Việt Nam nằm trọn trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, với sự hoạt động phức tạp của cả hai loại gió mùa, tạo nên sự khác biệt giữa các miền:

• Gió mùa Đông Bắc: Ảnh hưởng mạnh nhất đến miền Bắc từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau, gây ra mùa đông lạnh giá, đôi khi có sương muối. Khi vượt qua dãy Bạch Mã, ảnh hưởng của nó suy yếu nhiều.
• Gió mùa Tây Nam: Hoạt động từ tháng 5 đến tháng 10, mang mưa lớn cho cả nước, đặc biệt là vùng Tây Nguyên và Nam Bộ. Đôi khi nó kết hợp với dải hội tụ nhiệt đới gây mưa diện rộng cho Trung Bộ.

Ảnh hưởng của gió mùa tại Việt Nam

Gió mùa tác động trực tiếp và sâu sắc đến mọi mặt đời sống, kinh tế và môi trường tại Việt Nam.

• Lợi ích cho nông nghiệp: Gió mùa hè cung cấp nguồn nước dồi dào, thiết yếu cho canh tác lúa nước và các cây công nghiệp như cà phê, cao su.
• Thiên tai và khó khăn: Gió mùa thường kéo theo bão, lũ lụt, lũ quét và sạt lở đất trong mùa mưa (hè, thu). Gió mùa đông gây rét đậm, rét hại, ảnh hưởng đến cây trồng và vật nuôi.
• Du lịch và sinh hoạt: Mùa khô (do gió mùa đông) tạo điều kiện thuận lợi cho du lịch ở nhiều vùng. Ngược lại, mùa mưa gây cản trở giao thông và sinh hoạt hàng ngày.
• Đa dạng sinh học: Sự phân mùa rõ rệt tạo nên sự đa dạng về thảm thực vật và hệ sinh thái trên cả nước.

Gió mùa là một hệ thống khí tượng phức tạp nhưng có vai trò định hình cuộc sống và nền kinh tế của hơn nửa dân số thế giới. Tại Việt Nam, việc hiểu rõ đặc trưng của hệ thống gió mùa là điều kiện tiên quyết để phát triển nông nghiệp và phòng chống thiên tai hiệu quả.