Thủy Triều Là Gì? Tại Sao Phải Quan Sát Thủy Triều?

Sức mạnh nào có thể khiến bờ biển lúc rộng mênh mông, lúc thu hẹp lại chỉ sau vài giờ? Câu trả lời nằm ở hiện tượng thủy triều. Nhưng thủy triều là gì, tại sao nó lại trở thành yếu tố sống còn cho các thành phố cảng, hệ sinh thái ven bờ và cả an ninh năng lượng tương lai? Hãy tìm hiểu ngay. 

Tìm hiểu về thủy triều

Thủy triều là sự dao động định kỳ của mực nước biển và các khối nước lớn khác trên Trái Đất.

Thủy triều là gì?

Thủy triều là hiện tượng nước biển, nước sông,… dâng lên (triều lên) và hạ xuống (triều xuống) một cách tuần hoàn, đều đặn mỗi ngày. Thuỷ triều chịu tác động chủ yếu của lực hấp dẫn từ mặt trăng và mặt trời, kết hợp với chuyển động tự quay của Trái Đất. Sự dao động này tạo ra một chu kỳ có thể dự đoán được, ảnh hưởng đến mực nước tại các vùng ven biển.

Thủy triều là hiện tượng nước biển, nước sông dân lên và hạ xuống mang tính tuần hoàn

Thủy triều mạnh nhất vào thời điểm nào?

Thủy triều đạt cường độ mạnh nhất vào thời điểm trăng tròn (ngày rằm) và Trăng non (ngày đầu tháng Âm lịch). Lúc này, mặt trăng, mặt trời và trái đất gần như nằm trên một đường thẳng. Lực hút của cả mặt trăng và mặt trời kết hợp với nhau, tạo ra triều cường.

Thủy triều

lên xuống vào thời điểm nào trong ngày?

Một chu kỳ thủy triều hoàn chỉnh tại hầu hết các vùng biển diễn ra trong khoảng 24 giờ 50 phút. Trong khoảng thời gian này, thường có hai lần nước lên (triều lên) và hai lần nước xuống (triều xuống). 

Tuy nhiên, thời điểm cụ thể của triều lên/xuống mỗi ngày sẽ chậm hơn khoảng 50 phút so với ngày hôm trước. Nguyên nhân là do sự chênh lệch giữa ngày mặt trăng và ngày mặt trời.

Nguyên nhân sinh ra thủy triều

Nguyên nhân chính và duy nhất tạo ra thủy triều là sự kết hợp của lực hấp dẫn và lực ly tâm. Quá trình sinh ra thủy triều gồm có:

• Lực hấp dẫn của mặt trăng: Mặt trăng là nguyên nhân chính gây ra thủy triều. Lực hấp dẫn của mặt trăng kéo khối nước biển gần nhất về phía nó, tạo thành một “bướu triều”.
• Lực ly tâm (do tự quay): Khi hệ thống trái đất – mặt trăng quay quanh tâm chung, một lực ly tâm được tạo ra. Lực này đẩy khối nước ở phía đối diện mặt trăng ra xa, tạo thành bướu triều thứ hai. 
• Lực hấp dẫn của mặt trời: Mặt trời có khối lượng lớn hơn nhiều, nhưng ở xa hơn, nên ảnh hưởng của nó yếu hơn nhưng vẫn điều chỉnh cường độ triều cường và triều kém.

Thuỷ triều xuất hiện do lực hấp dẫn và lực ly tâm

Đặc điểm của thủy triều

Thủy triều có những đặc điểm vật lý và chu kỳ riêng biệt, giúp các nhà khoa học dự đoán chính xác sự lên xuống của mực nước.

• Tính chu kỳ: Thủy triều lặp lại theo chu kỳ gần như hoàn hảo, phụ thuộc vào vị trí tương đối của mặt trăng, mặt trời và Trái Đất.
• Biên độ triều: Là sự khác biệt về chiều cao giữa mực nước triều lên cao nhất và triều xuống thấp nhất. Biên độ này thay đổi theo vị trí địa lý.
• Dòng triều: Là sự chuyển động ngang của nước biển khi triều lên (dòng vào) hoặc triều xuống (dòng ra), đặc biệt mạnh mẽ ở các cửa sông và eo biển hẹp.

Thủy triều có mấy loại?

Dựa trên số lần nước lên/xuống trong một ngày mặt trăng, thủy triều được phân loại chính thành:

• Bán nhật triều: Phổ biến nhất ở Việt Nam, một ngày có hai lần nước lên và hai lần nước xuống với biên độ gần bằng nhau.
• Nhật triều: Một ngày chỉ có một lần nước lên và một lần nước xuống. Thường thấy ở vịnh Bắc Bộ (Việt Nam) vào một số thời điểm trong tháng.
• Triều không đều: Là sự pha trộn giữa hai loại trên, một trong hai đợt triều lên trong ngày có biên độ rõ rệt hơn đợt còn lại.

Thuỷ triều được chia thành 3 loại

Thủy triều có vai trò gì?

Thủy triều đóng vai trò như một hệ thống tuần hoàn và năng lượng tự nhiên:

• Vai trò sinh thái: Giúp luân chuyển nước, chất dinh dưỡng và oxy trong các vùng cửa sông, đầm phá. Đồng thời duy trì sự sống cho các hệ sinh thái đặc thù như rừng ngập mặn.
• Vai trò giao thông: Các tàu thuyền lớn thường phải căn giờ triều cao để ra vào cảng, vượt qua các vùng nước nông.
• Nguồn năng lượng sạch: Công nghệ điện thủy triều đang được phát triển để khai thác động năng từ dòng chảy triều, tạo ra nguồn điện tái tạo.
• Hoạt động kinh tế: Giúp cho nghề làm muối, đánh bắt thủy hải sản và một số hoạt động du lịch như lướt sóng, tham quan rừng ngập mặn,…

Những ảnh hưởng do thủy triều gây ra

Thủy triều là hiện tượng tự nhiên không thể thiếu, mang lại những tác động đa chiều, vừa hỗ trợ sự sống và kinh tế, vừa tiềm ẩn những rủi ro.

Ảnh hưởng tích cực

Sự lên xuống đều đặn của thủy triều mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho các hoạt động của con người và hệ sinh thái ven biển.

• Tối ưu hóa giao thông hàng hải: Giúp tàu thuyền lớn di chuyển qua các cảng, cửa sông cạn nước khi triều lên, đặc biệt là vào thời điểm triều cường.
• Phát triển năng lượng tái tạo: Tạo ra năng lượng thủy triều (tidal energy) nhờ sự chênh lệch mực nước, đây là một nguồn điện sạch, có tính dự báo cao.
• Thanh lọc môi trường: Giúp thau rửa, làm sạch các cửa sông, cảng biển bằng cách đẩy nước ô nhiễm ra ngoài khơi và luân chuyển oxy, chất dinh dưỡng.
• Hỗ trợ hệ sinh thái: Nuôi dưỡng các hệ sinh thái ven biển quan trọng như rừng ngập mặn và bãi triều, cung cấp môi trường sống và sinh sản cho nhiều loài thủy sinh.

Thuỷ triều giúp tối ưu hoá giao thông hàng hải

Ảnh hưởng tiêu cực 

Bên cạnh những lợi ích, thủy triều cũng mang đến những thách thức và rủi ro nhất định.

• Nguy cơ nước dâng do bão: Khi triều cường trùng với thời điểm bão hoặc áp thấp nhiệt đới. Nó làm tăng mực nước biển đột ngột, gây nước dâng do bão và ngập lụt ven biển nghiêm trọng.
• Nguy hiểm hàng hải: Dòng triều mạnh ở các cửa sông, eo biển hẹp có thể tạo ra xoáy nước và gây nguy hiểm cho tàu thuyền nhỏ.
• Ảnh hưởng xây dựng: Biên độ triều lớn làm tăng chi phí và độ phức tạp trong việc thiết kế, xây dựng các công trình ven biển như đê điều, cầu cảng.
• Hạn chế khai thác: Ở các vùng triều thấp, hoạt động hàng hải có thể bị gián đoạn, buộc tàu thuyền phải chờ đợi đến khi triều lên.

Vì sao cần theo dõi thủy triều?

Theo dõi bảng thủy triều là việc làm thiết yếu, đặc biệt đối với những người sống và làm việc liên quan đến biển:

• Đảm bảo an toàn hàng hải: Giúp thuyền trưởng lập kế hoạch hành trình, ra vào cảng an toàn, tránh mắc cạn.
• Chủ động phòng chống thiên tai: Giúp chính quyền và người dân ven biển chủ động ứng phó với nguy cơ ngập lụt do triều cường.
• Phục vụ sản xuất: Người dân có thể căn giờ triều để đánh bắt, làm muối, nuôi trồng thủy sản một cách hiệu quả.

Theo dõi thuỷ triều giúp chủ động phòng chống thiên tai, phục vụ sản xuất

Một số câu hỏi liên quan

Dưới đây là giải đáp cho một số thuật ngữ thường bị nhầm lẫn hoặc liên quan đến thủy triều.

Thủy triều đỏ là gì?

Thủy triều đỏ là tên gọi dân gian của hiện tượng nở hoa tảo độc, là sự tăng trưởng bùng nổ của vi tảo độc trong nước biển. Điều này làm nước biển đổi màu, thường là đỏ hoặc nâu và gây chết cá hàng loạt. Hiện tượng này không liên quan trực tiếp đến cơ chế của thủy triều (sự lên xuống của mực nước).

Khóa thủy triều là gì?

Khóa thủy triều là một hiện tượng thiên văn học mà trong đó, một thiên thể luôn quay cùng một mặt về phía thiên thể mà nó quay quanh. Ví dụ điển hình là mặt trăng luôn quay một mặt về phía trái đất. Hiện tượng này là hệ quả của lực hấp dẫn và lực thủy triều đã tác động lên mặt trăng trong hàng tỷ năm.

Thủy triều không chỉ là một hiện tượng thiên văn – địa lý kỳ thú, mà còn là một nhân tố sống còn trong hệ sinh thái biển và đời sống con người. Hiểu rõ thủy triều là gì, cách nó vận hành và những ảnh hưởng đa chiều của nó giúp chúng ta tận dụng được những lợi ích. Đồng thời chủ động phòng tránh và thích nghi với những thách thức mà thủy triều mang lại.